Keizer Constantijn en Keizerin Helena

De vervolgingen van de Christenen werden plots gestaakt door Keizer Constantijn de Grote, de zoon van de Romeinse Keizer Constantius Chlorus en Keizerin Helena. Na de dood van zijn vader werd hij in 305 door zijn legioen in York (Engeland) uitgeroepen tot Keizer. Hij was een knappe, atletische bevelhebber met grote kwaliteiten, een doordringende blik en een zachte stem. In 312 trok hij op naar Rome om er zijn tirannieke mede-keizer Maxentius te bestrijden. Daar zag hij het beroemde visioen van het vlammende kruis, met sterren versierd, aan de middaghemel en hoorde hij een stem: “In dit teken, overwin!” ’s Nachts verscheen Christus hem in een droom, het Kruis als een krijgsbanier in Zijn hand. Constantijn behaalde een roemvolle overwinning tegen het omvangrijkere leger van Maxentius, die in de Tiber werd verdronken. In 313 tekende hij het Tolerantie-Edict van Milaan, dat een einde maakte aan de vervolgingen van de Christenen. Hij versloeg de Byzantijnen en liet op de plaats van het stadje Byzantium een nieuwe hoofdstad bouwen, Constantinopel, waarvan Constantijn zelf, door een engel begeleid, ’s nachts de grenzen uitzette. Deze stad, strategisch gelegen tussen Oost en West, stond symbool voor ‘een nieuw begin’ en werd ‘het tweede Rome’ genoemd. In het midden van zijn paleis werd een immens, met edelstenen versierd, kruis opgericht. Op het forum bouwde men een zuil van porfier, waarop bovenaan het beeld van Constantijn prijkte. In het beeld werden er relieken geplaatst, terwijl aan de voet van de zuil de manden werden neergelegd, die gediend hadden bij de broodvermenigvuldiging. Nu de Kerk van Christus erkend werd door de keizer, verlieten de Christenen de catacomben en bouwden ze bovengrondse kerken, om er Liturgie te vieren.

In 326 ging de moeder van de keizer, Helena, ondertussen ook gedoopt, op bedevaart naar Palestina, waar zij op wonderlijke wijze het Kostbaar en Eerbiedwaardig Kruis vond. Een Joodse oude man, Judah, vertelde haar, zij het onder zachte dwang, dat het Kruis begraven lag onder de tempel van Venus, door Keizer Hadrianus op Golgotha gebouwd. De keizerin liet de afgodentempel meteen afbreken en vond er inderdaad drie kruisen. Op dat ogenblik kwam een begrafenisstoet langs. Patriarch Makarius, die de opgravingswerken van nabij volgde, liet de kruisen een na een op de dode man leggen. Bij het eerste en tweede kruis gebeurde er niets. Toen echter het derde kruis op het lijk werd gelegd, kwam de dode man weer tot leven. Hetzelfde kruis legden ze vervolgens op een zieke vrouw, die terstond genas. De patriarch richtte het Kostbare en Eerbiedwaardige Kruis op, zodat het volk Het kon aanschouwen. In tranen zongen de mensen: “Heer, ontferm u!” Keizerin Helena liet een zilveren schrijn maken en plaatste het Kruis erin. Op deze plaats, het vroegere Golgotha, liet Keizer Constantijn de grote Opstandingsbasiliek bouwen, die in 335, ter gelegenheid van de 30ste verjaardag van zijn regering, werd ingewijd. Keizerin Helena bezocht nog andere Heilige Plaatsen en liet nog basilieken bouwen te Bethlehem en op de Olijfberg. Korte tijd na haar bedevaart, in 326, stierf ze op 84-jarige leeftijd. Ze werd begraven in Constantinopel, maar haar lichaam werd later naar Rome overgebracht. Haar sarcofaag staat in het Vaticaans Museum.

Troparion t.8

Nadat hij het teken van Uw Kruis had gezien aan de hemel, * zodat hij, juist als Paulos, zijn roeping niet aan mensenhanden ontleende, * gaf de Apostel-Keizer de Rijksstad in Uw Handen. * Bescherm ons steeds in vrede ** door de Moeder Gods, Enig Menslievende.

Kondakion t.3

Heden tonen Constantijn met zijn moeder Helena * ons het Eerbiedwaardig Hout van het Kruis, * dat een ergernis is voor het ongeloof, * maar voor de gelovigen een wapen tegen de vijand. * Om ons is het aan de wereld verschenen ** als het grote overwinningsteken in de strijd.